گروه نرم افزاری آسمان

. آیه (روزه سکوت حضرت مریم)
اشاره



قالَ رَبِّ أَنَّی یَکُونُ لی غُلامٌ وَ کانَتِ امْرَأَتی عاقِراً وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِیا گفت: پروردگارا! چگونه فرزندي براي من خواهد بود
در حالی که همسرم نازا است و من نیز از پیري افتاده شدهام؟ ( 8 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
میگویند، به خاطر آن « عاقِر » است و این که به زنان نازا « حبس » به معنی ریشه و اساس یا به معنی « عُقْر » در اصل از واژه « عاقِر »
به معناي کسی است که که « عِتِیّ » . است که کار آنها از نظر فرزند به پایان رسیده، یا این که تولد فرزند در آنها محبوس شده است
بر اثر طول زمان اندامش خشکیده شده، همان حالتی که در سنین بسیار بالا براي انسان پیدا میشود.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
پیامبر که ارزانی « زکریاي » . کسی که بر اثر طول عمر و زمان، اندامش خشکیده است :« عِتِیّ » . کودك، شاگرد و نوجوان :« غُلام »
شدن فرزند در دوران سالخوردگی و نازا بودن همسرش را فراتر از قوانین عادي مینگریست، در برابر این نوید شاديبخش گفت:
قالَ رَبِّ أَنَّی یَکُونُ لی غُلامٌ وَ کانَتِ امْرَأَتی عاقِراً پروردگارا! چگونه در حالی که همسرم ناز است صاحب فرزند خواهم شد؟ وَ قَدْ
بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِیا. و خود نیز به مرحلهاي از سالخوردگی گام نهادهام که بدنم فرسوده و استخوانهایم سست شده است. به باور
منظور او این بود که، آیا خدا آنان را دگرباره به دوران جوانی باز خواهد گرداند و یا با همان شرایط به آنان فرزند ارزانی « حَسَن »
( فراتر از نود سال داشت. (صفحه 48 « زکریا » : میگوید « قَتاده » خواهد شد؟! و
185 . آیه
اشاره
قالَ کَ ذلِکَ قالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ وَ قَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَکُ شَیْئا فرمود: این گونه است که تو میگویی پروردگارت گفته:
این بر من آسان است، من قبلًا تو را آفریدم و چیزي نبودي. ( 9 / مریم)
صفحه 73 از 369
شرح آیه از تفسیر نمونه
این مسأله عجیبی نیست که از پیرمردي همچون تو و همسري ظاهرا نازا فرزندي متولد شود، خدایی که توانایی دارد از هیچ همه
چیز بیافریند، چه جاي تعجب که در این سن و سال و این شرایط فرزندي به تو عنایت کند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در پاسخ پرسش آن پیامبر بزرگ، پیام آمد که: فرمان و خواست پروردگارت همینگونه است. قالَ کَذلِکَ قالَ رَبُّکَ هُوَ عَلَیَّ هَیِّنٌ
آري خواست و فرمان او این گونه است؛ پروردگارت فرموده است که این کار بر من آسان است و به زودي نیرو و توان جدیدي به
شما ارزانی داشته و فرزندي شایسته کردار به شما خواهم داد. وَ قَدْ خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَکُ شَیْئا. این شگفتانگیز نیست که از
را به شما ارزانی دارم، مگر نه اینکه من تو را در حالی که هیچ نبودي « یحیی » ، مردي سالخورده و بانویی نازا، به سان تو و همسرت
از نیستی به هستی آوردم و جامه زیباي وجود بر قامت برافراشتهات دوختم؟ روشن است که برطرف ساختن مانع از وجود زن و مرد،
براي فرزنددار شدن، آسانتر از این است که انسانی را از نیستی به هستی درآورد. از حضرت باقر علیهالسلام آوردهاند که خدا، پنج
( ارزانی داشت. (صفحه 49 « زکریا » را به « یحیی » ، سال پس از این نوید شاديبخش
186 . آیه
اشاره
قالَ رَبِّ اجْعَلْ لی آیَۀً قالَ آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَیالٍ سَوِیا عرض کرد: پروردگارا! نشانهاي براي من قرار ده. گفت: نشانه تو
این است که سه شبانهروز قدرت تکلم (با مردم) نخواهی داشت، در حالی که زبان تو سالم است. ( 10 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
بدون شک زکریا به وعده الهی ایمان داشت و خاطرش جمع بود، ولی براي اطمینان بیشتر، همانگونه که ابراهیم مؤمن به معاد
تقاضاي شهود چهره معاد در این زندگی کرد تا قلبش اطمینان بیشتري یابد، زکریا از خدا تقاضاي نشانه و آیتی نمود. این نشانه
آشکاري است که انسان با داشتن زبان سالم و قدرت بر هر گونه نیایش با پروردگار در برابر مردم توانایی سخن گفتن را نداشته
باشد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
دگرباره لبریز از امید گردید و از پروردگارش نشانه و علامت خواست و گفت: قالَ رَبِّ اجْعَلْ لی آیَۀً « زکریا » با این پیام خدا، قلب
پروردگارا، براي من نشانی قرار ده که به وسیله آن بتوانم به هنگامه ولادت فرزندم پی ببرم. قالَ آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَیالٍ
سَوِیا. خدا به او فرمود: نشان تو این است که با وجود سلامت جسم و جان و خرد و روان سه شبانه روز تمام، نخواهی توانست با
میگوید: او همان گونه که پیام آمده بود، سه شبانه « ابن عبّاس » . مردم سخن گویی و تنها زبانت به یاد و نام پروردگارت میگردد
او در این مدّت بیآنکه در زبانش عیب و بیماري باشد، از سخن ،« سُدي » و « قَتاده » روز بدون هیچ عذري سخن نگفت. و به باور
( گفتن ناتوان گردید و به طور معجزه آسایی زبانش تنها به تلاوت زبور و نیایش و دعا، گردش میکرد. (صفحه 50
صفحه 74 از 369
187 . آیه
اشاره
فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحی إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیا او از محراب عبادتش به سوي مردم بیرون آمد و با اشاره به آنها
گفت صبح و شام(به شکرانه این نعمت) خدا را تسبیح گویید. ( 11 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
صبح و شام » : از محراب عبادتش به سراغ مردم آمد و با اشاره به آنها چنین گفت « زکریا » بعد از این بشارت و این آیت روشن
چرا که این نعمت بزرگی که خدا به زکریا ارزانی داشته بود، دامنه آن همه قوم را فرا میگرفت و در .« تسبیح پروردگار بگویید
سرنوشت آینده همه آنها تأثیر داشت، به همین دلیل سزاوار بود همگی به شکرانه آن نعمت به تسبیح خدا برخیزند و مدح و ثناي
محل خاصی است که در عبادتگاه براي امام یا افراد برجسته در نظر گرفته میشود و در علت نامگذاري آن، « مِحْراب » . الهی گویند
به معنی جنگ گرفته شده، چون محراب در حقیقت محل مبارزه با شیطان و « حَرْب » دو جهت ذکر کردهاند: نخست این که از ماده
هواي نفس است. دیگر این که محراب در لغت به معنی نقطه بالاي مجلس است و چون محل محراب در بالاي معبد بوده به این نام
در میان بنی اسرائیل به عکس آن چه در میان ما معمول است در نقطهاي بالاتر از سطح « محراب » : نامیده شده. بعضی میگویند
زمین قرار داشته و چند پله میخورده و اطراف آن را دیوار میکشیدهاند، به طوري که کسانی که داخل محراب بودند کمتر از
که معمولًا براي جهت « عَلی » که در آیات فوق خواندیم با توجه به کلمه « فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ » خارج دیده میشدند جمله
( فوق به کار میرود این معنی را تأیید میکند. (صفحه 51
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
از محراب « زکریا » ، افکنده شدن مفهوم مورد نظر به قلب و فکر و خاطر انسان. پس از پدیدار شدن این نشان روشن و گویا :« ایحاء »
میگوید: منظور این است که او پس از « ابن زید » عبادت بیرون آمد و به سوي مردم خویش رفت. فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ
گفتهاند که هر کسی « مِحراب » را بدان دلیل « نمازگاه » . این نشان روشن، از نمازگاه خویش بیرون آمد و به سوي مردم خویش رفت
گام به آنجا مینهد، چنان است که گویی با شیطان به پیکار برخاسته است. اصل این واژه به مفهوم جایگاه بلندي است که به سان
این نوید و نشان را به قوم خود گفته بود؛ به « زکریا » سنگري براي دفاع مورد بهرهبرداري قرار میگیرد. در این مورد آوردهاند که
همین جهت هنگامی که نزد آنان رفت و از سخن گفتن با آنان سر باز زد، آنان دریافتند که دعایش در بارگاه خدا پذیرفته شده و
به زودي به خواستهاش خواهد رسید؛ از این رو آنان نیز غرق در شادمانی شدند. فَأَوْحی إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیا. به باور
منظور این است که به آنان اشاره کرد … امّا به باور پارهاي دیگر منظور این است که براي آنان بر روي زمین نوشت که: « مجاهد »
است و بدان « نماز » ، در آیه شریفه « ستایش » بامداد و شبانگاه پروردگارتان را ستایش کنید و در پیشگاه او نماز گزارید. منظور از
دلیل به نماز تسبّح گفته شده است که نماز نیز ستایش خالصانه خدا و در بردارنده تسبیح است. پارهاي نیز برآنند که منظور خود
در جایگاه بلندي که به وسیله پلکان بدانجا صعود میکرد، نماز « زکریا » : میگوید « ابن جُرَیْح » . تسبیح و ستایش است و نه نماز
میخواند و مردم نیز نماز بامداد و شبانگاه را با او به جا میآوردند. او هماره پیش از برپایی نماز، از نمازگاه خویش بیرون میآمد
و اذان میگفت؛ به همین جهت هنگامی که نشان مورد اشاره در زبان او پدیدار شد و نتوانست با صداي بلند اذان بگوید، آنان
دریافتند که به زودي خدا به او فرزند ارزانی خواهد داشت. آري، آن حضرت به نشان نزدیک شدن ولادت فرزندش، سه روز تنها
صفحه 75 از 369
( به دعا و ستایش خدا مشغول بود و توان گفتار دیگري نداشت. (صفحه 52
188 . آیه
اشاره
یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ وَ ءَاتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیّا اي یحیی! کتاب (خدا) را با قوت بگیر و ما فرمان نبوت (و عقل کافی) در کودکی به
او دادیم.( 12 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
اشاره
است، حتی ادعاي اجماع و اتفاق در این زمینه « تورات » در اینجا « کِتاب » معروف و مشهور در میان مفسران ایناست که منظور از
کردهاند.( 1) منظور از گرفتن کتاب با قوت و قدرت آن است که با قاطعیت هر چه تمامتر و تصمیم راسخ و ارادهاي آهنین کتاب
آسمانی تورات و محتواي آن را اجرا کند و به تمام آن عمل نماید و در راه تعمیم و گسترش آن از هر نیروي مادي و معنوي، فردي
را بدون قوت و قدرت و قاطعیت پیروانش نمیتوان اجرا کرد، این درسی « مکتبی » و « کتاب » و اجتماعی، بهره گیرد.اصولاً هیچ
بعد از این دستور، به مواهب دهگانهاي که خدا به یحیی داده بود و یا او به توفیق .« اللّه » است براي همه مؤمنان و همه رهروان راه
الهی کسب کرد، اشاره میکند.
کتاب آسمانی را با قوت و قدرت بگیر
همانگونه که اشاره کردیم معنی کاملًا وسیعی دارد و تمام قدرتهاي مادي و « یا یَحْیی خُ ذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ » در جمله « قوت » کلمه
معنوي، روحی و جسمی در آن جمع است و این خود بیانگر این حقیقت است که نگهداري آیین الهی و اسلام و قرآن با ضعف و
سستی و ولنگاري و مسامحه، امکانپذیر نیست، بلکه باید در دژ نیرومند قدرت و قوت و قاطعیت قرار گیرد. گرچه مخاطب در
است، ولی در مواردي دیگر از قرآن مجید نیز این تعبیر در مورد سایرین دیده میشود: در آیه 145 اعراف، موسی « یحیی » اینجا
و در آیه 63 و 93 بقره همین خطاب نسبت به تمام بنی اسرائیل .« فَخُ ذْها بِقُوَّةٍ » : مأموریت پیدا میکند که تورات را با قوت بگیرد
« ذیل آیه مورد بحث مراجعه شود. (صفحه 53 ) آتَیْناکُمْ بِقُوَّةٍ « قرطبی » و تفسیر « آلوسی » خُذُوا ما ***** 1- به تفسیر » : دیده میشود
که نشان میدهد این یک حکم عام براي همگان است، نه شخص یا اشخاص معینی. اتفاقا همین مفهوم با تعبیر دیگري در آیه 60
وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ: آن چه از قدرت و قوت در توان شما است براي مرعوب ساختن دشمنان » : سوره انفال آمده است
به هر حال این آیه پاسخی است به همه آنها که گمان میکنند از موضع ضعف میتوان کاري انجام داد و یا .« فراهم سازید
میخواهند با سازشکاري در همه شرایط مشکلات را حل کنند.
نبوت در خردسالی
درست است که دوران شکوفایی عقل انسان معمولًا حد و مرز خاصی دارد، ولی میدانیم همیشه در انسانها افراد استثنایی وجود
داشتهاند، چه مانعی دارد که خداوند این دوران را براي بعضی از بندگانش به خاطر مصالحی فشردهتر کند و در سالهاي کمتري
خلاصه نماید، همانگونه که براي سخن گفتن معمولاً گذشتن یکی دو سال از تولد لازم است، در حالی که میدانیم حضرت
صفحه 76 از 369
مسیح در همان روزهاي نخستین زبان به سخن گشود، آن هم سخنی بسیار پرمحتوا که طبق روال عادي در شأن انسانهاي بزرگسال
بود، چنان که در تفسیر آیات آینده به خواست خدا خواهد آمد. از اینجا روشن میشود اشکالی که پارهاي از افراد به بعضی از ائمه
شیعه کردهاند که چرا بعضی از آنها در سنین کم به مقام امامت رسیدند، نادرست است. در روایتی از یکی از یاران امام جواد
محمّد بن علی النقی به نام علی بن اسباط میخوانیم که میگوید: به خدمت او رسیدم (در حالی که سن امام کم بود) من درست به
قامت او خیره شدم تا به ذهن خویش بسپارم و به هنگامی که به مصر باز میگردم کم و کیف مطلب را براي یاران نقل کنم،
درست در همین هنگام که در چنین فکري بودم، آن حضرت نشست (گویی تمام فکر مرا خوانده بود) رو به سوي من کرد و گفت:
وَ آتَیْناهُ » : اي علی بن اسباط خداوند کاري را که در مسأله امامت کرده، همانند کاري است که در نبوت کرده است، گاه میفرماید »
حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ » : و گاه درباره انسانها میفرماید « الْحُکْمَ صَبِیا: ما به یحیی در کودکی فرمان نبوت و عقل و درایت دادیم
بنابراین همانگونه که ممکن است … « (صفحه 54 ) أَرْبَعینَ سَنَۀً: … هنگامی که انسان به حد بلوغ کامل عقل به چهل سال رسید
1) ضمنا این آیه پاسخ دندان ) «. خداوند حکمت را به انسانی در کودکی بدهد در قدرت او است که آن را در چهل سال بدهد
شکنی است براي خردهگیرانی که میگویند علی نخستین کسی نبود که از میان مردان به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورد، چرا
که در آن روز کودك ده ساله بود و ایمان کودك ده ساله پذیرفته نیست.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیینه وحی « یحیی » سیماي پرشکوه
به پدر و مادرش در آیات پیش، اینک قرآن از فرمان خدا به او خبر میدهد و در این « یحیی » پس از ترسیم چگونگی ارزانی شدن
این کتاب را با اقتداري تمام برگیر و به رساندن !« یحیی » مورد میفرماید: یا یَحْیی خُ ذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ خدا به او پیام داد که: هان اي
پیام خدا بپرداز. به باور مفسّران در آغاز آیه خلاصهگویی شگفتی صورت گرفته است؛ چرا که منظور این است که: ما سرانجام
را با نیرویی که « تورات » ارزانی داشتیم و به او خرد و اندیشهاي بزرگ بخشیدیم، آنگاه به او فرمان دادیم که « زکریا » را به « یحیی »
ابن » . را با آهنگ عمل به دستوراتش برگیر. وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیا « تورات » : به او دادهایم برگیرد. به باور پارهاي منظور این است که
آورده است که میگفت: « علی بن ساباط » از « عیّاشی » . در سه سالگی به مقام والاي رسالت مفتخر گردید « یحیی » : میگوید « عبّاس
بودم که به حضور حضرت جواد علیهالسلام شرفیاب شدم که آن گرانمایه عصرها و نسلها پنج ساله بود و « مدینه » به « مصر » در راه
( جلد 3، صفحه 325 . (صفحه 55 ،« نور الثقلین » - من به دقّت به جمال دلآرا و رفتار و ویژگیهاي او پرداختم تا هنگامی ***** 1
که به مصر رسیدم جمال و کمال او را براي دوستداران و دوستان او. آن حضرت نگاهی به من نمود و فرمود: یا عَلِیُّ، اِنَّ اللّهَ قَدْ
خدا امامت راستین را به !« علی بن ساباط » ( اَخَذَ فِی الاْءمامَۀِ کَما اَخَذَ فِی النُّبُوَّةِ، قالَ: وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوي آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً.( 1
سان نبوّت و رسالت قرار داد و فرمود: هنگامی که یوسف به سن رشد رسید و نیرو گرفت، به او دانش و فرزانگی ارزانی داشتیم. و
در دوران کودکیاش فرزانگی و حکمت ارزانی داشتیم. با این بیان فرزانگی « یحیی » نیز میفرماید: وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیا ( 2) و ما به
و حکمت را که مقام والاي رسالت و امامت است گاه به مرد چهل ساله ارزانی میدارد و گاه به کودك خردسال؛ چرا که هر دو از
نیروي دریافت کتاب است تا از آن سود ،« حُکْم » میگوید: منظور از واژه « مُجاهِد » ( شایستگیهاي لازم برخوردار گشتهاند.( 3
گفتند: اِذْهَبْ بِنا نَلْعَبْ؛ بیا تا بازي کنیم! او پاسخ داد: ما براي بازي آفریده « یحیی » میگوید: کودکان به « مُعَمَّر » بزرگ ببرد. و
در دوران کودکیاش فرزانگی و حکمت ارزانی داشتیم. ما لِلَّعِبِ خُلِقْنا، « یحیی » نشدهایم. از این رو خدا در مورد او فرمود: ما به
3. اِرشاد مفید، ج 2، ص 293 ؛ بَصائِر . 2 سوره مریم، آیه 12 . فَاَنْزَلَ اللّهُ فیهِ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیا. ***** 1. سوره یوسف، آیه 22
صفحه 77 از 369
( الدّرجات، 258 . (صفحه 56
189 . آیه
اشاره
/ وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَکاةً وَ کانَ تَقِیا و به او رحمت و محبت از ناحیه خود بخشیدیم و پاکی (روح و عمل) و او پرهیزکار بود. ( 13
مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
معنی وسیعی دارد و همه پاکیزگیها را در « زکات » . در اصل به معنی رحمت و شفقت و محبت و ابراز علاقه و تمایل است « حَنان »
بر خواهد گرفت.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اشاره
منظور این است که: و ما « حَسَن » و « قَتاده » ،« ابن عبّاس » مهر و رحمت. در آیه مورد بحث میافزاید: وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا به باور :« حَنان »
میگوید: منظور این است که به او قلب پرمهر نسبت به مردم ارزانی داشتیم تا « جُبّائی » . مهر و رحمت خویش را بر او فرو فرستادیم
بر آن است که، ما عشق و محبّت به خدا را به او ارزانی داشتیم؛ چرا که « عِکْرِمه » آنان را با مهربانی به فرمانبرداري خدا فراخواند. و
به مفهوم شور و شوق ماده شتر به بچه خویش « حَنینُ النّاقَۀ » اصل این واژه به مفهوم مهر و رقّت قلب است، درست همان گونه که
است. از حضرت باقر علیهالسلام آوردهاند که فرمود: منظور این است که خدا او را مورد رحمت و بخشایش قرار داد به گونهاي که
منظور این ،« ابن جُرَیْح » و « ضَ حّاك » ،« قَتاده » هرگاه ندا میداد که پروردگارا … یا رَبِّ! پاسخ او میآمد که: لَبَّیْکَ! وَ زَکاةً به باور
هر کسی راه و رسم و دین و آیین ،« حَسَن » است که: ما به او توان انجام کارهاي شایسته و پاك و پاکیزه ارزانی داشتیم. امّا به باور
میگوید: منظور فرمانبرداري خدا و اخلاص به بارگاه اوست. « ابن عبّاس » ( او را برگزید، او را پاك و پاکیزه میسازیم. (صفحه 57
میگوید: و به وسیله یکتاپرستی و ستایش خدا، « جُبّائی » بر آن است که، خدا او را به پدر و مادرش بخشید و صدقه داد. و « کَلْبی » و
درون پاك و شایسته کرداري و خوبی او را آشکار ساختیم. وَ کانَ تَقِیا. و او در پیشگاه خدا پر اخلاص و فرمانبردار و پروا پیشه بود
و هرگز فکر گناه نیز نکرد.
خدا ارزانی داشت یا او به دست آورد؟
در آیه شریفه آمده است که: ما او را پاك و پاکیزه ساختیم و این ویژگی را به او ارزانی داشتیم؛ در حالی که به باور پارهاي دیگر
در پرتو جهاد با نفس و خودسازي و عبادت خدا، به این مرحله از پروا و پاکی اوج گرفت؛ اینک کدام یک درست است، « یحیی »
این یا آن؟ * پاسخ منظور آیه شریفه این است که او در پرتو لطف خدا به پاکی نایل آمد، به ویژه که او کودکی خردسال بود که
( به این مقام والا اوج گرفت. افزون بر آن، او هماره از هدایت الهی بهرهور بود. (صفحه 58
190 . آیه
صفحه 78 از 369
اشاره
وَ بَرّا بِولِدَیْهِ وَ لَمْ یَکُنْ جَبّارا عَصِ یّا او نسبت به پدر و مادرش نیکوکار بود و جبار (و متکبر) و عصیانگر نبود. ( 14 / مریم) وَ سَلامٌ
عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیّا و سلام بر او آن روز که تولد یافت و آن روز که میمیرد و آن روز که زنده و برانگیخته
میشود.( 15 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
شهادت حضرت یحیی
نه تنها تولد یحیی شگفتانگیز بود، مرگ او هم از پارهاي جهات عجیب بود، غالب مورخان مسلمان و همچنین منابع معروف
مسیحی جریان این شهادت را چنین نقل کردهاند (هر چند اندك تفاوتی در خصوصیات آن در میان آنها دیده میشود). یحیی
پادشاه هوسباز « هرودیس » قربانی روابط نامشروع یکی از طاغوتهاي زمان خود با یکی از محارم خویش شد، به این ترتیب که
دختر برادر خود شد و زیبایی وي دل او را در گرو عشقی آتشین قرار داده، لذا تصمیم به ازدواج با او « هیرودیا » فلسطین، عاشق
گرفت. این خبر به پیامبر بزرگ خدا علیهالسلام یحیی رسید، او صریحا اعلام کرد که این ازدواج نامشروع است و مخالف
دستورهاي تورات میباشد و من به مبارزه با چنین کاري قیام خواهم کرد. سر و صداي این مسأله در تمام شهر پیچید و به گوش آن
رسید، او که یحیی را بزرگترین مانع راه خویش میدید تصمیم گرفت در یک فرصت مناسب از وي انتقام گیرد و « هیرودیا » دختر
این مانع را از سر راه هوسهاي خویش بردارد. ارتباط خود را با عمویش بیشتر کرد و زیبایی خود را دامی براي او قرار داد و آن
.« هر آرزویی داري از من بخواه که منظورت مسلما انجام خواهد یافت » : به او گفت « هیرودیس » چنان در وي نفوذ کرد که روزي
گفت: من هیچ چیز جز سر یحیی را نمیخواهم، زیرا او نام من و تو را بر سرزبانها انداخته و همه مردم به عیبجویی ما « هیرودیا »
که دیوانهوار به آن زن « هیرودیس » . نشستهاند، اگر میخواهی دل من آرام شود و خاطرم شاد گردد، باید این عمل را انجام دهی
عشق میورزید، بی (صفحه 59 ) توجه به عاقبت این کار تسلیم شد و چیزي نگذشت که سر یحیی را نزد آن زن بدکار حاضر
ساختند، اما عواقب دردناك این عمل، سرانجام دامان او را گرفت. در احادیث اسلامی میخوانیم که سالار شهیدان امام حسین
یعنی .« از پستیهاي دنیا این که سر یحیی بن زکریا را به عنوان هدیه براي زن بدکارهاي از زنان بنی اسرائیل بردند » : میفرمود
شرایط من و یحیی از این نظر نیز مشابه است، چرا که یکی از هدفهاي قیام من مبارزه با اعمال ننگین طاغوت زمانم یزید است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در ادامه سخن در وصف آن حضرت میفرماید: وَ بَرّاً بِوالِدَیْهِ و او را نسبت به پدر و مادرش شایسته کردار و پرمهر قرار دادیم، چرا
که هماره میکوشید تا دستور آنان را فرمانبرداري کند و میکوشید تا خشنودي آنان را فراهم آورد. وَ لَمْ یَکُنْ جَبّاراً و او هرگز
میگوید: منظور این است که، اذیّت و آزار او به کسی « ابن عبّاس » . زورگو نبود و نسبت به مردم تکبّر و گردنکشی نمیکرد
نمیرسید. عَصِ یّاً. و گناهکار و نافرمانِ بارگاه خدا نیز نبود. و در آیه مورد بحث میفرماید: وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ و درودي گرم و
شایسته بر او باد روزي که زاده شد. وَ یَوْمَ یَمُوتُ و روزي که جهان را بدرود میگوید: وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیّاً. و روز رستاخیز که زنده و
در این مورد میگوید: منظور این است که او در این سه روز سرنوشتساز در امان خواهد بود. و به « کَلْبی » . برانگیخته میگردد
باور پارهاي دیگر منظور این است که او در دنیا از وسوسه و گمراهی شیطان و در روز مرگ از بلاهاي دنیا و عذاب قبر و در روز
میباشد. « یُبْعَثُ » تأکیدي براي واژه ،« حیّاً » رستاخیز از همراهی و عذاب دوزخ آسوده خواهد بود. (صفحه 60 ) گفتنی است که واژه
صفحه 79 از 369
با شهیدان راه خدا برانگیخته میگردد؛ چرا که قرآن آنان را زندگان وصف میکند. در « یحیی » و پارهاي بر آنند که حضرت
روایت است که: اَوْحَشُ ما یَکُونُ الاِْنْسانُ فی ثَلاثَۀِ مَواطِنَ: یَوْمَ وُلِدَ فَیَري نَفْسَهُ خارِجاً مِمّا کانَ فیهِ، وَ یَوْمَ یَمُوتُ فَیَري قَوْماً لَمْ یَکُنْ
عایَنَهُمْ وَ اَحْکامَاً لَیْسَتْ لَهُ بِها عَهْدٌ. وَ یَوْمَ یُبْعَثُ فَیَري نَفْسَهُ فی مَحْشَرٍ عَظیمٍ فَخَصَّ اللّهُ یَحْیی بِالْکَرامَۀِ وَ السَّلامِ (… 1) ترسناكترین
حالات انسان در سه حالت خواهد بود: 1 روزي که از مادر متولّد میشود و به جهان گسترده و تازه وارد میگردد. 2 و روزي که
جهان را بدرود میگوید و خود را در میان کسانی که آنان را ندیده است و مقرراتی که به یاد ندارد، مینگرد. 3 و روزي که
را مورد « یحیی » برانگیخته میشود و خود را در محشري عظیم و شرایطی وصفناپذیر و سرنوشتساز مینگرد؛ و خدا پیامبرش
لطف قرار داده و به او در این حالات سهگانه امنیّت بخشیده است. و پارهاي نیز آوردهاند که: سلام نخست، تبریک روز ولادت
اوست و سلام دوم و سوّم نویدگر پاداش و ثواب پرشکوه براي او در سراي آخرت.